شترمرغ (نام علمی: Struthio camelus) نوعی پرنده بی‌پرواز بومی آفریقا از راستهٔ سینه‌پهنان Struthioniformes است. شترمرغ بزرگترین پرندهٔ زنده دنیاست و تخم آن نیز از هر پرنده زنده دیگری بزرگتر است (البته فیل‌‌مرغ‌های ماداگاسکاری و موآهای نیوزیلندی که به تازگی منقرض شده‌اند بزرگتر بودند و تخم‌های بزرگتری هم داشتند)

شترمرغ ظاهر منحصربه‌فردی دارد که آن را از پرندگان دیگر متمایز می‌کند. آنها با گردن و پاهای بلند خود قادرند با سرعت حدود ۷۰ کیلومتر بدوند که بالاترین سرعت زمینی در میان تمام پرنده‌هاست. غذای اصلی شترمرغ گیاهان است اما از بی‌مهرگان هم تغذیه می‌کنند. آنها به صورت گروهی و در گروه‌های پنج تا پنجاه نفری گذران زندگی می‌کنند و در هنگام خطر یا برای پنهان شدن روی زمین دراز کشیده یا فرار می‌کنند اما اگر در گوشه‌ای گیر افتاده و را فراری نداشته باشند با پاهای قدرتمند خود به دشمن حمله می‌کنند.

شترمرغ‌ها اهلی هم شده‌اند و در برخی نقاط دنیا پرورش داده می‌شوند. پرهای آنها کاربرد زینتی دارد و در پوشاک هم استفاده می‌شود. پوست آنها برای تولید چرم استفاده شده و گوشتشان نیز در بازار عرضه می‌شود.

شترمرغ نر پرهای سیاهی دارد و انتهای پرها و بال‌های آن سفید است ولی پرهای شترمرغ ماده قهوه‌ای رنگ است. سر و گردن شترمرغ بدون پر و طاس است. این پرنده اغلب بصورت گروهی در بین گله‌های پستانداران علفخوار همچون گورخر و گاومیش و کل یال‌دار به سر می‌برد.

شترمرغ‌ها معمولاً بین ۶۳ تا ۱۴۵ کیلوگرم هستند. نژاد شترمرغ آفریقای شرقی به طور متوسط ۱۱۵ کیلوگرم نر و ۱۰۰ کیلوگرم ماده وزن دارد. به طور استثنا وزن شترمرغ ماده هم به ۱۵۶٫۸ کیلوگرم هم می‌رسد. در زمان بلوغ (دو تا چهار سال) قد شترمرغ‌های نر به ۲٫۱ تا ۲٫۸ متر می‌رسد در حالی که شترمرغ‌های ماده ۱٫۷ تا ۲ متر ارتفاع دارند.

جوجه‌های شترمرغ حنایی رنگ هستند و لکه‌های قهوه‌ای پر رنگ دارند. در اولین سال زندگی، جوجه‌ها در هر ماه ۲۵ سانتی‌متر رشد می‌کنند. در اولین سال زندگی شترمرغ‌ها حدود ۴۵ کیلوگرم وزن دارند. طول عمر آن‌ها بیش از ۴۰ تا ۴۵ سال است. پرهای شترمرغ نر غالباً سیاه است و دم سفید رنگی دارند. دم یکی از گونه‌های شترمرغ به رنگ زرد و قهوه‌ای است. پوست گردن و ران شترمرغ ماده مایل به صورتی و خاکستری است، در حالی که برای شترمرغ‌های نر آبی – خاکستری است. خاکستری یا صورتی بودن وابسته به گونه شترمرغ دارد.

بر خلاف تصور و آنچه در رسانه‌ها مطرح شده است، شترمرغ‌ها هیچ‌گاه سر خود را هنگام ترس٬ درون زمین نمی‌کنند.

پنج زیرگونه از شترمرغ شناخته شده‌است:

• شترمرغ جنوبی: یا شترمرغ سیاه (S. c. australis) در جنوب آفریقا که در سواحل جنوبی رودخانه‌های زامبزی و کونن زندگی می‌کند.
• شترمرغ شمال آفریقا: یا شترمرغ گردن‌قرمز (S. c. camelus) پرتعدادترین نوع شترمرغ که زیستگاه از اتیوپی و سودان در شرق به سوی حاشیهصحرای بزرگ آفریقا تا سنگال و موریتانی در غرب ادامه می‌یابد. این زیرگونه در گذشته در نواحی شمالی‌تر مثل مصر و جنوب مراکش نیز می‌زیسته‌است. شترمرغ شمال آفریقا با ۲٫۷۴ متر قد و ۱۵۴ کیلو وزن و سرعتی بیش از ۷۲ کیلومتر بر ساعت، بزرگ‌ترین و سریع‌ترین پرنده روی زمین است. سر آن سرخ‌رنگ، پووشش بدن نرها سیاه و سفید و ماده‌ها خاکستری است.
• شترمرغ ماسائی: (S. c. massaicus) در شرق آفریقا. پرهای کوچکی به رنگ نارنجی روشن بر روی سر، گردن و ران‌هایشان دارند. فقط در جنوبکنیا، اتیوپی و بخش‌هایی از جنوب سومالی حضور دارند.
• شترمرغ عربی: (S. c. syriacus) زیرگونه انقراض یافته‌ای که در گذشته در تعداد بسیار در شبه‌جزیره عربستان، سوریه و عراق زندگی می‌کرد و نسل آن در حدود سال ۱۹۶۶ به‌کلی نابود شد.
• شترمرغ سومالی: (S. c. molybdophanes) در شمال شرقی کنیا، جنوب اتیوپی و سومالی. گردن و ران آن‌ها سربی‌رنگ است. برخلاف دیگر شترمرغ‌ها گله‌ای زندگی نمی‌کند بلکه بیشتر تنها یا جفتی دیده می‌شوند. در شمال شرق کنیا با شترمرغ ماسائی زیستگاه مشترکی دارند. برخی این شترمرغ را گونهٔ مجزایی محسوب می‌کنند.

زمان جفت‌گیری در شترمرغ‌ها بسته به مکان زندگیشان متفاوت است. در شرق آفریقا، شترمرغ‌ها در فصل خشک اقدام به جوجه‌گذاری می‌کنند. نر با پاهای خود خراش‌هایی در زمین ایجاد می‌کند و ماده همراهش در حفره‌های پدید آمده تخم‌های خود را می‌گذارد. دیگر ماده‌ها نیز تخم‌های خود را در همین حفره‌های روی زمین قرار می‌دهند. ماده در طول روز، و نر درهنگام شب از تخم‌ها نگهبانی می‌کند. تخم‌های نگهبانی نشده می‌توانند مورد هجوم کرکس‌هاو دیگر درندگان قرار گیرند. در کل، کمتر از ۱۰ درصد کل آشیانه‌های اولیه در دوره سه هفته‌ای گذاشتن تخم و شش هفته‌ای خوابیدن بر روی تخم سالم می‌مانند.

پرنده نر به‌هنگام جفت‌گیری با باد کردن گلوی خود غرشهای رسائی بر می‌آورد ولی به طور کلی و در سایر موارد شترمرغ‌ها فاقد صدای خاصی می‌باشند

شترمرغ ماده در فصل بهار به صورت یک روز در میان تخمگذاری نموده و در هر مرحله ۱۴ تا ۲۱ تخم می‌گذارد. وزن تقریبی هر تخم یک کیلو و نیم است. شترمرغ ماده در فصل تخم‌گذاری بسیار خشمگین و عصبانی است و اگرکسی مزاحمتی برایش ایجاد سازد با لگد ضربه محکمی بر او وارد می‌کند. پرندگانی مانند ایمو، کسوری و ری‌ها با اندک اختلافی در رنگ و پرها و محل زندگی، از تیره شترمرغ‌ها هستند.

این دام به دلیل قدرت متابولیسمی بالا و تبدیل غذا به انرژی، رشد سریع، عمر مفید و طولانی و تولید مثل بالا از دیگر دام‌ها متمایز می‌باشد.

این دام به دلیل سازگاری با محیط زیست و آب و هوای متفاوت (از ۳۰ درجه سانتیگراد زیر صفر تا پنجاه بالای صفر) از نظر نگهداری، کم هزینه‌ترین جایگاه را به خود اختصاص داده‌است. با حصارکشی روی زمین‌های خاکی و ایجاد سایه‌بان، می‌توان از شترمرغ نگهداری کرد. غذای این پرنده، یونجه، علف، تخم علف‌ها، دانه‌ها، غلات، شکوفه‌ها وجوانه‌های سبز، میوه و گیاهان دانه‌دار می‌باشد.

این پرنده برخلاف سایر دام‌ها می‌تواند در دشت‌ها و فلات‌ها نیز زندگی کند و به دلیل داشتن سیستم گوارشی مناسب، آن هم به گونه‌ای که غذا به مدت ۴۲ ساعت در معده این پرنده گردش می‌کند، تمام مواد مغذی در بدنش جذب می‌شود.

شترمرغ با رشد سریعی که دارد، پس از یک ماهگی، روزی یک سانتیمتر رشد کرده و در سن ده ماهگی قابل کشتار می‌باشد و این نشان دهنده رسیدن این پرنده به رشد اصلی است